Dune üzerine kocaman bir evren kurulan, hakkında yazılarca konuşsak bitmeyecek bir kültün ilk çıkış romanı olarak Frank Herbert tarafından hazırlıklarına 1959 yılından başlanıp 1965 yılında yayınlanıyor. Arthur C. Clarke’in Yüzüklerin Efendisi’yle yarıştırdığı, benim kanımca da Star Wars’tan Game of Thrones’a etki alanı uzayın ötesinde tüm fantastik dünyada görülen “underrated” kalmış bir eser olarak karşımızda duruyor. Bunun sebepleri arasında başlıca olarak popüler kültüre mal olacağı başarılı bir görsel uyarlamasının ne yazık ki ortaya konulamaması geliyor. Kitap formatında olması belki de bu şekilde janranın sıkı takipçileri için kısmen gizli bir hazine olarak kalmasını da sağlıyor. Bu benzersiz ve tarifi zor olan Dune evreni, Arrival filmiyle popülerliğini artıran ünlü yönetmen Denis Villeneuva önderliğinde Ekim 2021’de beyazperdede bir kez daha – ama bu sefer efsane bir oyuncu kadrosuyla- vitrine çıkıyor. Şimdiden umalım ki bu uyarlama en az etkilediği efsaneler kadar iz bırakabilsin.
Dune Evreni’nin en ilgi çekici yanının pek çok farklı alanla ilgili öğretiler içeriyor olması desek hiç yanlış olmaz. Uzayda ve fütüristtik bir çağda geçtiği için bilim kurgu temeline oturması kaçınılmaz ancak bunun yanı sıra din, politika, sosyoloji, ekoloji ve psikoloji ile ilgili çok harika kurgulara da yer veriyor. Hikâyenin bir adım ilerisinde evrenin derinlik kazanması açısından da bu ana ve yan konuların işlenişinin çok önemli olduğunu düşünmeden edemiyoruz. Tıpkı Asimov’un Vakıf serisindeki gibi – her bölüm Galaktik Ansiklopedi’den bir alıntıyla başlıyordu- bölümlerin girişinde referans kitaplardan ya da yazılardan alıntılarla başlıyor.
Olaylar 10000’li yıllarda insanlığın farklı örgütlenmelerle yeni güneş sistemlerine ve galaksilere yayılmış olduğu bir zamanda geçiyor. Feodal rejimdeki gibi hanedan aileler toprak parçaları yerine küçük gezegen kümelerine hâkim ve sanki bir uzay feodalizmi yaşanıyor. Galaksideki otoriter güç, büyük bir anlaşmayla kendisini ve bu sistemi kabul ettirmiş bir Padişah İmparator olarak karşımıza çıkıyor. Ve her şeyin ötesinde uzay yolculuğunu gerçekleştiren aslında lojistik gücünü politik bir hale getirmiş bir Lonca Bankası yer alıyor. Herkesin belli bir çıkar doğrultusunda birbirine minimum şekilde karıştığı ama son sözün Padişah İmparator’a ait olduğu bir düzen galaksiyi kaplıyor.
Hikâye, uzay hanedanlarının en büyüklerinden olan Atreides Hanedanlığı’nın Padişah İmparator Shaddam IV tarafından anayurtları Caladan’dan Arrakis denilen çöl gezegenine gönderilmesiyle başlıyor. Dük Leto, oğlu Paul, karısı Jessica ve onlara sadık lejyonları asırlık düşmanları Harkonnen Hanedanlığı’ndan devralacakları Arrakis’e doğru yola çıkıyor. Harkonnenlerden farklı olarak Atreides Hanedan’ının başındaki Dük Leto ve ailesi, yüzyıllardır yanlarında çalışanların kendilerine canlarına verecek derecede bağlılıklarıyla tanınıyor. O yüzden tüm aile daha adil bir yönetimle bu çöl gezegenini yaşanabilecek bir yere dönüştüreceklerine inanıyor.
Arrakis nam-ı değer Dune Gezegeni İllustrasyonları
Melanj yani baharat, bu gezegenin en büyük alametifarikası ancak zorlu çöl faunası altında hem çıkarması hem de satışını yapmak oldukça zor. Basitçe bu baharat sadece Arrakis’te bulunan eşsiz farkındalık artıran bir narkotik madde gibi sınıflanıyor. Ayrıca galaksiler arası seyahatlerde gezginlerin uzay gemilerini karmaşık uzay rotalarında ileri bir görüş ve farkındalık sağlayarak güvenli bir şekilde yönlendirmelerini sağlayan bu uyarıcı, evrenin uzay yolculuğu için hayati önem taşıyor. Resmî olarak çıkartılan baharata çöken CHOAM isimli imparatorluk şirketi, rüşvet olarak baharat alarak uzay seyahatlerini tekelleştiren Lonca Bankası ve baharattan ucundan kıyısından nemalanmaya çalışan kaçakçılar Arrakis’in önemli baharat aktörlerini oluşturuyor. Aslında baharat aynı zamanda bu gezegenin geri kalma nedeni olarak da görülüyor. Başa gelen tüm hükümdarlar baharat çıkarmak, toplamak ve satmakla meşgul oldukları için asla gezegenin geleceğini düşünmüyorlar. İnsan faktörüyle yeteri kadar korkunç bir yerken bir de çölde varlığı gizemlerle dolu ve baharat olan yerlerde biten devasa Kum Solucanlar’ı bulunuyor.
Caladan’daki okyanuslarla dolu ekosistemden bu doğa şartları zor gezegene alışmak Atreides Hanedanlığı için hiç kolay olmuyor. Gezegeni devraldıkları kan davalıları Harkonnenlerin her türlü komplosuna karşı da uyanık olmak zorunda olmaları işleri iyice zorlaştırıyor. Dük Leto’nun komutanlarından şüpheci mentat -verileri bilgisayar ve makineler gibi işleyerek öngörüler yapmayı öğrenen insanlar - Thufir Hawat, kılıç ve kalkan – çalıştırıldığında kişinin ya da objenin etrafını saran enerji alanı - ustası Duncan Idaho, savaş dehası aynı zamanda baliset – bir çalgı aleti - üstadı Gurney Halleck onlar için en önemli insanlar oluyorlar.
-SPOILER ALERT-
Şehrin yaşanabilecek nadir kısımlarından olan yönetim merkezi Arrekeen’e yerleşmeleriyle suikast girişimiyle yüzleşiyorlar. Harkonnenlerden şüphelenilirken aslında okuyucular hainin ailenin çok güvendiği bir Suk doktoru – koşullandırmayla insan öldüremeyen galaksinin en iyi doktorlarını yetiştiren okul - olan Dr.Yueh olduğunu öğreniyor. Karısını kurtarmak için Vladimir Harkonnen’in oyununa geliyor ve bu ihanetin bir parçası oluyor.
-SPOILER ALERT-
İhanetten önce Dük Leto ve varisi Paul gezegeni tanımak için oldukça büyük çaba gösteriyor. Bizzat baharat toplama ve taşıma işlemine ornitopterle – en yaygın çift kanatlı küçük hava ulaşım aracı – gittikleri sırada bir kum solucanı saldırısını da deneyimliyorlar. Çalışanları kurtarmak için kendini ve Paul’u tehlikeye atmasıyla ne kadar hakkaniyetli bir lider olduğunu gözler önüne seriyor. Aynı zamanda kimsenin ciddiye almadığı çöl insanları Fremenleri ve çölün doğasını anlamaya çalışıyor. Burada gezegen için kilit ismin Liet-Kynes isimli gezegen ekolojisti ve Atreides’ların gezegene gelişlerinde denetçi olan Değişim Yargıcı olduğu ortaya çıkıyor.
Arrakis gezegeni bize adeta içinde bulunduğumuz dünyanın yaşam şifrelerini sanki binlerce yıl öncesinden işaretlerle gösteriyor. Bazı önemli araştırmalarla gezegenin kaderini sonsuza kadar değiştirecek adımı atan Liet-Kynes’in babası Pardot oluyor. Pardot’un empoze etmeye başladığı amaç sonucunda Fremenler, gezegenin jeolojik olarak kuraklık ve çöl ile kaplı olmasına rağmen uygun şartlar altında gelecek nesiller için cennete dönüştürülebileceğine inanıyor. Liet-Kynes’in keşfiyle Arrakis’in probleminin aslında su değil temelinde nem olduğu ortaya çıkıyor. İmparatorluk’un verdiği görevlerin altında aslında gizlice yürüttüğü işlerle aslında Fremenlerin lideri olduğu ortaya çıkıyor. Bu liderlikle birlikte babası döneminde başlayan bu ekolojik değişim programını ilerletmeye çalışarak Fremenlerin neredeyse tamamını bir amaç uğruna yaşamaya ve çalışmaya ikna edebiliyor.
Arrakis’te din de tarihin izlerini taşıyor. Kitabın sonundaki eklerde de anlatılan günümüzdeki çoğu hak ve ruhani dinin karışımı olan farklı inançlar hâkim olmuş ancak bir türlü fikir birliğine varılamayarak uzun uzun süreçler geçiriyorlar. Kutsal olmasa da inanılan bir karma din kitabı bulunuyor: Turuncu Katolik İncili. Bu kitabı farklı dinlere mensup insanlar cihat savaşlarını ve dinden kaynaklı karmaşayı çözmek için bir rehber inanç kitabı olarak bir araya gelerek yazıyor. Belli bir süre sonra tabi bu kitap da radikaller tarafından kabul görmeyip etkisini kaybederek günümüzdeki karmaşık inanç sistemi ortaya çıkar.
Bu inanışın önemli bir diğer faktörü de kurak gezgenin kıtlık çektiği “su”dur. Su o kadar kutsal bir şeydir ki hayatlarını tamamen şekillendirmektedir. Bu su kıtlığında vücudun tükettiği suyu geri kazandıran teknolojik bir damıtıcı-giysi kullanılır. Çadırlar ve yaşanılan diğer ortamlar hep bu su kazanımına önem vererek tasarlanıyor. Sonradan ortaya çıkan Fremenlerin ulvi hedefi doğrultusunda kurdukları çiğ toplayıcıları ve damıtıcıları gibi farklı araçlarla daha fazla su depolamaya çalıştıklarını görüyoruz.
Atreides Hanedanlığı’nın uğradığı ihanet ve yaşananlardan sonra kaçak hala gelen Paul ve Jessica’nın Fremenlerin arasına karışmasıyla çöl yaşamı ve Fremen inanışlarıyla ilgili çok daha fazla gerçekle tanışıyoruz. Hem yaşadıkları şartlar hem de insanoğlunun özündeki bir şeye sığınma ihtiyacı burada zirve yaparak bu inanışı hayatın en önemli öğelerinden biri yapıyor. Paul çölde baharatın da etkisiyle ara ara gördüğü vizyonlarla kendisini bekleyen bambaşka geleceğe perdeyi aralamaya başlıyor. Artık sadece bir Atreides hükümdarı değil büyük bir topluluk için bir "Mesih" olma yoluna giriyor.
Sambacı
Bilim Kurgu Okuru
Commenti